Cıvata Çeşitleri ve Özellikleri
Cıvata Nedir? Cıvata Çeşitleri Nelerdir?
Modüllerin birbiriyle takılıp sökülebilen yapıda birleştirmeyi sağlayan, orta kısmında vida dişi yer alan, baş tarafı dörtgen, altıgen şekillerde olabilen bağlantı elemanları cıvata olarak adlandırılmaktadır. Cıvatalar çoğunlukla somun ile kullanılmaktadır. Kullanım alanlarına göre farklı standartlarda cıvata çeşitleri ve özellikleri mevcuttur. Cıvatalar 2 ana çeşide ayrılır.
- Baş Biçimlerine Göre Cıvatalar
- Gövde Biçimlerine Göre Cıvatalar
Baş Biçimlerine Göre Cıvatalar ve Özellikleri
Altı Köşe Başlı Cıvatalar
Makina sanayinde sık kullanılan bağlantı elemanlarından biri de altı köşe başlı cıvatalardır. Bu cıvatalarda dişler ince üretilmektedir. Kullanılacak yere göre tam boy dişli veya bir kısmı dişli olarak yapılmaktadır.
Allen Cıvatalar
Somun anahtarının girmediği veya baş kısmının gözükmesi istenmeyen yerlerde allen cıvatalar diğer adıyla alyan cıvatalar kullanılmaktadır.
Havşa Başlı Cıvatalar
Havşa başlı gömme anahtarlı cıvataların başları allen cıvatalardan daha incedir. İnce parçaların birleştirilmesinde cıvatanın başı dışarıda kalmasın diye gömme başlı cıvatalar kullanmaktadır. Baş tarafındaki havşa ile cıvata, deliğin merkezinde sıkma yapmasını da sağlamaktadır.
Tornavida Ağızlı Cıvatalar
Cıvatanın baş taraflarında tornavida kanalı açılmıştır. Tornavidalarla sökülüp takılacak boyuttaki düşük bağlantılarda kullanılmaktadır.
Yıldız Tornavida Ağızlı Cıvatalar
Tornavida ağızlı cıvatalara göre daha kuvvetli sıkma yaparlar ve sökme ve takma sırasında ağız yapısı daha sağlam kalır. Yıldız tornavida ağızlı cıvatalarda dört kola ayrıldığından kuvvetli ve ağzı bozulmadan sıkma yapılabilmektedir. Çoğunlukla yıldız kanalları küçük cıvatalar açılmaktadır.
Özel Amaçlı Cıvata Çeşitleri
Cıvatalar otomotivden, iş makinalarına tüm bağlantı gerektiren her yerde kullanılmaktadır. Tüm alanlardaki ihtiyaçlara göre özel ölçülerde ve tiplerde üretilmektedir.
Gövde Biçimlerine Göre Cıvata Çeşitleri
Saplamalar (Başsız Cıvatalar)
Saplama, sağ ve sol taraftan diş açılmış, başı olmayan vidalardır. Yoğun bir şekilde sökülüp takılan bağlantılarda saplama kullanılmaktadır. Bağlanacak parça saplama ve somunlar vasıtasıyla makine gövdesine sabit kalacak şekilde kuvvetlice sıkılır. Bağlanan parça söküleceği zaman saplama yerinde kalarak sadece somunların çıkarılması yeterli olur. Bu durum ana gövdelere bağlı cıvata ağızlarının bozulmasını da önlenmektedir.
Esnek Cıvatalar
Cıvatanın üretildiği malzemenin elastik oluşu sayesinde cıvataya uygulanan kuvvet ile inceltilmiş olan kısımdan cıvata bir miktar uzar. Bu cıvatalarda gövde çapı, diş dibi çapının %10’ u kadar incelebilmektedir. Cıvataya uygulanan kuvvet kalkınca cıvata eski haline döner. Kuvvetli sıkılmaları ve elastik yapıları gereği emniyet sistemine ihtiyaç olmaz.
Gövdesi Toleranslı Cıvatalar
Yüksek oranda moment ileten makine parçaları gövdesi toleranslı olarak taşlanmış özel cıvatalarla bağlanmaktadır.
DIN Normunda daha çok kullanılan cıvata çeşitleri şunlardır.
- T-Başlı Çekiç Kafa Cıvata (DIN186)
- Altıköşe İnce Kontra Somun (DIN439)
- Dana Gözlü Cıvata (DIN444)
- Kare Başlı Flanşlı Cıvata (DIN478)
- Bombe Baş Kafa altı Kare Cıvata (DIN603)
- Tırnaklı Havşa Baş Cıvata (DIN604)
- Havşa Baş Kafa altı Kare Cıvata (DIN605)
- Tırnaklı Bombe Baş Cıvata (DIN607)
- Havşa Baş Kafa altı Kare Cıvata (DIN608)
- AKB d2 Çapı Kalın ve Taşlanmış Cıvata (DIN609)
- İmbus Yarım Diş Cıvata ISO 4762 (DIN912)
- AKB Yarım Diş Cıvata EN 24014 (DIN931)
- AKB Tam Diş Cıvata EN 24017 (DIN933)
- Saplama (DIN940)
- AKB Yarım Diş Cıvata EN 28765 (DIN960)
- AKB Tam Diş Cıvata EN 28676 (DIN961)
- Tam Diş Saplama (DIN976-2)
- Flanşlı Yarım Diş Cıvata (EN1662)
- Flanşlı Yarım Diş Cıvata DIN 6922 (EN1665)
- İmbus Cıvata DIN 912 (ISO4762)
- İnce Kafa İmbus Cıvata (DIN6331)
- İnce Kafa İmbus Cıvata (DIN6912)
- Flanşlı Cıvata (DIN6921)
- Bombe Baş İmbus Cıvata (7380)
- İnce Kafa Yarım Diş İmbus Cıvata (7984)
- AKB İnce Kafa Yarım Diş Cıvata (DIN7990)
- Havşa Başlı İmbus Cıvata (DIN7991)
- AKB Yarım Diş Cıvata DIN 931 (EN24014)
- Yarım Diş Cıvata DIN 960 (EN24017)
- Tam Diş Cıvata DIN 933 (EN28676)
- Tam Diş Civata DIN 961 (EN28765)
- Altıköşe İnce Somun (ISO4035)
- Flanşlı Somun (DIN6923)
Cıvatanın Tarihi
Cıvata, İtalyan kökenli “Giaveta” kelimesinden gelmektedir. 15. yüzyılda Leonardo Da Vinci tarafından geliştirilmiştir. İngiltere’de 1797 yılında, Henry Maudslay (1771-1831) Amerika’da David Wilkinson 1798’de cıvata patenti almıştır.
Saplama Cıvata Standartları
Saplamalarda üç farklı kaplama uygulanmaktadır. Bunlar inox, elektro galvaniz ve dakroment kaplama çeşitleridir. Inox kaplamalar paslanmaz bir yapıya sahiptir. TSE-DIN-ES-ISO-ANSI-IFI-ASTM gibi tüm saplama cıvata standartları dikkate alınarak üretilirler.
Her iki ucu dişli olan başsız cıvatalar saplama cıvata standartları tebliğine uygun üretilmektedir. Baskı ve gerilim olan yerlerde kullanılmaktadır. Her iki ucu dişli, ortası boşluklu bazen de tamamı dişli uzun çubuklar olarak imal edilebilmektedir. İhtiyaca göre farklı çeşitlerde saplamalar üretilmektedir.
Diğer Yazılar